Luận bàn về chợ truyền thống ở Việt Nam hiện nay

Chỉ gần 30 năm nay, thị trường Việt Nam mới có các siêu thị xuất hiện, còn những năm trước đây việc phục vụ cho xã hội tiêu dùng đều do các chợ truyền thống đảm nhiệm. Chợ vừa làm nhiệm vụ thu hút hàng hóa nông sản ở nông thôn, một phần hàng hóa công nghiệp ở thành phố sản xuất ra được đưa về nông thôn tiêu thụ.

Kênh bán hàng truyền thống đang chịu sự cạnh tranh gay gắt

Hiện nay kênh thương mại hiện đại gồm trung tâm thương mại, siêu thị,… chiếm 25% thị phần bán lẻ. Song vẫn 75% còn lại là do chợ dân sinh các loại đảm nhiệm. Có thể nói, chợ tồn tại lâu dài với sản xuất và đời sống tiêu dùng của nhân dân. Vì vậy, nghiên cứu sự phát triển của kênh bán hàng này là nhiệm vụ quan trọng của các nhà hoạch định chính sách phát triển hệ thống bán lẻ ở thị trường Việt Nam.

Gần đây, mọi người đều nhận thấy sự sa sút của kênh bán hàng truyền thống này. Vì vậy, cần phải nghiên cứu về động thái và xu thế phát triển của các chợ truyền thống.

Ngày nay, không phân biệt bán hàng trực tiếp và online, mà đã tiến tới bán hàng đa kênh, đa phương tiện ở nhiều doanh nghiệp bán lẻ có tiềm năng. Nhất là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Nhìn vào thị trường bán lẻ có thể thấy, kênh thương mại hiện đại phát triển nhanh chóng với tốc độ bình quân 10% – 12%/năm. Nhưng kênh bán hàng truyền thống như chợ thì tốc độ phát triển ở mức thấp hơn. Chỉ từ 2% – 3%.

Sự cạnh tranh giữa kênh bán lẻ hiện đại và kênh truyền thống ngày càng gay gắt, trong đó phần yếu thế thua thiệt thuộc về kênh truyền thống. Kênh thương mại hiện đại hiện nay mới chiếm khoảng 25% thị phần bán lẻ, còn kênh truyền thống bao gồm các hệ thông chợ, cửa hàng lẻ và cả hàng rong chiếm khoảng 75% thị phần, trong đó chợ chiếm khoảng 40%.

Kênh bán hàng truyền thống vẫn giữ vai trò quan trọng

Số liệu cho thấy, vai trò của kênh bán hàng tại chợ truyền thống vẫn rất quan trọng. Đặc biệt quan trọng trong việc phục vụ tiêu dùng. Nhất là với các đối tượng thu nhập trung bình thấp trở xuống trong xã hội. Tuy các tỉnh và thành phố đã có nhiều cố gắng trong việc xây dựng và cải tạo các chợ. Bộ Công Thương cũng có cả 1 đề án phát triển chợ với tầm nhìn đến năm 2030. Tuy nhiên các điều kiện cần và đủ để đầu tư và phát triển chợ lại là một chuyện khác.

Thực tế, cả nước chỉ có 15% – 20% là chợ loại I, còn lại là chợ loại II và III. Hạ tầng nhiều chợ cũng đã xuống cấp, tình trạng mái che mái vẩy nhếch nhác vẫn còn tồn tại ở một số chợ, văn minh thương mại không đảm bảo, các vấn đề về vệ sinh môi trường, tổ chức nguồn hàng, an toàn thực phẩm… Kinh phí cải tạo ở các địa phương còn ít. Riêng ở thành phố Hà Nội có những năm không có đồng nào để cải tạo chợ. Các chợ trung tâm hiện trạng không tương xứng với một vị thế của Thủ đô văn minh hiện đại.

Ở một số thành phố cũng chọn một số chợ để cải tạo lại thành trung tâm thương mại. Tuy nhiên, từ thiết kế tới cơ chế vào chợ sau cải tạo còn nhiều khúc mắc. Dẫn tới tình trạng chợ hoạt động không hiệu quả. Nhiều tầng trên chủ yếu dành cho các đại gia, còn tầng hầm buôn bán khó khăn nhất. Thường thì sẽ thiếu ánh sáng và không khí, môi trường kinh doanh không hấp dẫn.

Khó khăn trong việc cải tạo lại chợ 

Thực trạng là việc đầu tư vào chợ sau cải tạo kinh phí rất lớn. B con tiểu thương không chịu được dẫn tới việc bỏ chợ, giảm sạp kinh doanh là khá phổ biển. Điển hình nhất là ở Thủ đô Hà Nội. Địa phương đã phải tạm dừng việc cải tạo chợ cũ thành trung tâm thương mại. Tạm dừng để đi tìm các mô hình khác hiệu quả hơn.

Vai trò của Nhà nước trong việc quy hoạch và xây dựng phát triển chợ là vô cùng quan trọng. Đăc biệt việc cần lưu ý đó là sau khi cải tạo và xây dựng chợ, cần có bộ máy tổ chức mạnh, đủ các quy chế, quy định để có thể tự chủ trong việc hạch toán, quản lý chi phí trong chợ.

Chủ động xây dựng thêm các chợ đầu mối

Ngoài chợ dân sinh phục vụ ở các địa bàn, cần xây dựng một số chợ đầu mối ở các tỉnh thành phố lớn, có nhu cầu tiêu thụ cao cả về số lượng và chất lượng. Chợ đầu mối còn góp phần kích thích những nhu cầu về đầu tư. Bên cạnh đó cũng góp phần vào du lịch của các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Góp phần thúc đẩy sản xuất vùng và sản xuất tại chỗ của địa phương phát triển.

Chợ đầu mối phải thực sự là nơi tổ chức quản lý hàng hóa một cách tập trung, để có thể quản lý hiệu quả hơn chất lượng hàng hóa và vệ sinh an toàn thực phẩm, phục vụ cho khâu bán lẻ. Tại chợ đầu mối cần thực hiện việc giao dịch công khai minh bạch thông qua sàn giao dịch đấu giá nông sản, thực phẩm, góp phần ngăn chặn việc vận chuyển lẻ hàng hóa trên đường không được kiểm soát như hiện nay mà đã qua nhiều năm chưa khắc phục được.

Hy vọng vào một tương lai tốt hơn cho chợ truyền thống 

Nếu giải quyết được những vấn đề tồn tại trên một cách cơ bản và đồng bộ, chắc chắn chợ truyền thống, trong đó có vai trò rất quan trọng của hệ thống chợ đầu mối vùng ở các khu vực trong toàn quốc, thì sự hoạt động của các sàn giao dịch nông sản thực phẩm sẽ là trung tâm quan trọng nhất của các chợ đầu mối. Mô hình này đã xuất hiện ở các nước phát triển mấy chục năm nay. Đem lại hiêu quả, lợi nhuận hợp lý cho người sản xuất. Việc mua bán minh bạch, công tác quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm được đảm bảo. Sản phẩm sẽ ra thị trường với giá cả hợp lý và chất lượng đảm bảo cho người tiêu dùng.

Hiện nay Việt Nam có hàng mấy chục chợ đầu mối. Tuy nhiên, chưa có một chợ đầu mối nào đạt tiêu chuẩn khu vực và quốc tế. Để phục vụ cho việc thúc đẩy sản xuất và đời sống tiêu dùng cho mọi gia đình. Hi vọng trong tương lai không xa, với sự quan tâm của Nhà nước, của các bộ, ngành và các địa phương, thì bộ mặt hệ thống chợ truyền thống và các chợ đầu mối sẽ có những bước chuyển biến tích cực. Qua đó góp phần vào việc phát triển thương mại nội địa nói chung. Bên cạnh đó cũng như hệ thống phân phối của từng địa phương, từng vùng nói riêng trong năm 2022.